Ontbonden

“We zijn op vier plaatsen geweest”, vertelt hij, terwijl hij thee voor me neerzet. “Wij willen graag vrijwilligerswerk doen, iets voor de maatschappij terugdoen, maar het kan niet”. Ik luister naar mijn taalmaatje. Zowel hij als zijn vrouw hebben in hun land van herkomst gestudeerd. Ze zijn nu anderhalf jaar in Nederland, volgen trouw de suffe inburgeringscursus en wonen in een klein, sober appartementje. Ik kijk naar zijn vriendelijke gezicht met de diepbruine ogen. “Wij worden weggestuurd. Misschien omdat we de taal niet goed spreken?”. Hun Nederlands laat inderdaad nog te wensen over, maar als ik ze kan verstaan, dan kan iemand anders dat toch ook?

Mijn taalvrienden zijn getalenteerd. Ze zijn jong, gezond, slim, vriendelijk en muzikaal. Zij speelt verdienstelijk gitaar en wil graag weer als docent aan het werk. Het mag niet, zelfs niet nu er overal zo’n nijpend personeelsgebrek is. Pas na vijf jaar in Nederland mogen zij werk gaan zoeken. Tot die tijd worden ze geacht op die paar vierkante meter te vertoeven. Geen cent te makken en tamelijk doelloos. Het maakt me een beetje boos: deze mensen willen integreren in onze maatschappij en hieraan actief bijdragen, maar het lukt ze niet.

Diezelfde avond kijk ik naar VPRO Tegenlicht, waar de kloofdichters concreet inzichtelijk maken wat er in Nederland gebeurt en hoe krom dit is. Ik kijk de aflevering met samengeknepen billen en stilzwijgend af. Hoe kan het zó ver gekomen zijn. In wat voor wereld leven wij? Waarom hebben wij dit politieke beleid zoveel jaren massaal gesteund? En -belangrijker nog- wie kan het tij keren, nu onder druk van doodsbedreigingen en dientengevolge beknellende persoonlijke beveiliging het ambt van politicus zo onaantrekkelijk is geworden? Wie durft zijn kop nog boven het maaiveld uit te laten te steken of wil als schietschijf dienen?

“De dochter van mijn collega, uitgeschakeld door post-covid, kon alleen nog in het buitenland worden behandeld”, vertelt mijn zus. “Er werd een crowdfunding opgezet om dit te verwezenlijken. Een kleine twintigduizend euro werd er opgehaald, de rest moest mijn collega zelf bij elkaar schrapen. Maar toen kwam de Belastingdienst ineens om de hoek kijken met een aanslag van vierduizend euro. De crowdfunding was tenslotte inkomen en werd direct belast”. Het valt even stil. Kennelijk heeft de Belastingdienst hier wél tijd voor?

In de kloofdichters komt de woordvoerder van het Sociaal Kapitaal aan het woord. Ze vertelt, over het sociaal experiment, waarbij aan vijf deelnemers gedurende acht maanden een vastgestelde donatie wordt verstrekt -door particulieren, die hier hun eigen geld voor gebruiken, waarover al belasting betaald is- om te voorkomen dat deze groep in de schuldsanering belandt. Om bestaanszekerheid te creëren, daarmee stress weg te nemen en ruimte te scheppen voor opbouw. Haar ogen schieten vol als ze vertelt hoe haar initiatief wordt tegengewerkt door de belastingdienst en de overheid.

Zo ook het verhaal van de vader, wiens auto in beslag werd genomen om achterstallige rekeningen te vereffenen. Zijn kinderen, afhankelijk van georganiseerd leerlingenvervoer, moeten nu met taxibusjes naar het speciaal onderwijs worden gebracht en komen totaal overstuur terug thuis, omdat er iedere dag een andere chauffeur achter het stuur zit. Mentale hulpverlening wordt ingeschakeld om de kinderen en het gezin weer tot rust te krijgen. En dat alles voor een tweedehands auto van € 3.000,–. Het gesubsidieerde taxivervoer alléén kost op jaarbasis al meer, nog los van het feit dat de stress bij de kinderen de schoolprestaties niet bevordert.

Ergens in het indrukwekkende programma komt Eric Steegers (gynaecoloog en onderzoeker) voorbij. Hij vertelt, over gierende stress bij patiënten door bestaansonzekerheid en de gevolgen daarvan voor de bonding tussen moeder en kind. Het is allesomvattend en alarmerend.

“Wat doen jullie eigenlijk als jullie te maken krijgen met gezinnen in armoede?”, vraag ik aan mijn dochter. Ze werkt als verloskundige in een eerstelijns praktijk en komt bij heel veel mensen thuis. “We hebben speciale programma’s ontwikkeld en betrekken er soms meerdere instanties bij”, antwoordt ze. “Het komt regelmatig voor. Het heeft onze aandacht”.

Met een hoofd vol vragen kruip ik een paar uur later in bed. Wij mensen denken maar dat we alles naar onze hand kunnen zetten. Zelfredzaamheid, ik was er nog trots op toen ik deze week met een lange ijzeren veer mijn toilet in de badkamer ontstopte en daarmee de loodgieter uitspaarde.

We wonen dicht op elkaar in dit kikkerlandje. En hoe goed je intenties ook zijn, als de overheid op rigide wijze de regels hanteert, zelfs als de leefomstandigheden al lang veranderd zijn, dan kom je niet ver. Als je niet van je eigen spaargeld iemand anders mag steunen, als je niet je grote huis met iemand mag delen, als je niet mag werken terwijl je dat zo graag wilt. Als je niet weet hoe je aan het einde van je geld de maand nog door moet komen. Als je geen ontbijt kunt regelen en je huis niet warm kunt stoken. Als je zo op de overlevingsstand staat, dat je geen oog hebt voor je kinderen, jezelf of je omgeving. Hoe moet het dan?

Als we iets niet hebben, dan kunnen we het ook niet delen. Maslow heeft veiligheid, bescherming en ontspanning niet voor niets aan het fundament van de piramide geplaatst.

Als we door stress geen wezenlijke band met onze zuigelingen kunnen aangaan, wat hebben zij straks dan zelf te bieden? Hoe leer je iemand onder fundamentele hoogspanning waarden en normen?

De vader, wiens auto in beslag werd genomen, wordt nu geholpen door het Instituut voor Publieke Waarden, waar gedreven mensen door bureaucratie veroorzaakte ellende aan het licht brengen en gedupeerden ondersteunen bij het vinden van passende oplossingen. Bij het pleiten voor teruggave van zijn auto bood de vader aan om klasgenoten mee te nemen als hij tóch moest rijden voor zijn eigen kinderen. Hij is van goede wil. Waarom zijn dit soort afspraken niet met hem gemaakt vóórdat zijn auto werd weggehaald? Het had de Staat juist geld kunnen opleveren, als hij voor nog twee kinderen het vervoer had geregeld.

Ik zal vast niet de enige zijn die denkt dat de wereld helemaal gek geworden is. We hebben jarenlang massaal op een politieke stroming gestemd die ons de tunnel in duwde en ons een schitterende toekomst beloofde waarin de bomen tot aan de hemel konden groeien. We lieten ons in de verdrukking helpen, maar het uitzicht blijkt nu van heel andere orde te zijn. Geweld, armoede en ongelijkheid in alle vormen. Zoveel kloven dat de gebaande paden onbegaanbaar zijn geworden. Klimaatverandering, verschroeide aarde. Oorlog. We zijn als een dolle tegen de lamp gelopen en zitten nu op de blaren.

“Kun je niet eens een stuk schrijven in de krant? Of een klacht indienen bij de Gemeente?”, vraagt mijn buurvrouw, die net zes weken op de bank heeft gezeten met een gipsen been, wachtend op de thuiszorg die niet kwam vanwege gebrek aan personeel. Mijn taalmaatjes hadden hier prima ingezet kunnen worden, maar het mocht niet. Het paste niet in binnen de regels, terwijl het meerdere doelen gediend zou hebben, zoals integratie in de lokale samenleving en ontlasting van de thuiszorg. Hierbij nog buiten beschouwing gelaten het goede gevoel dat het hen zou hebben opgeleverd als ze iets wezenlijks hadden kunnen betekenen en daarvoor wellicht beloond waren.

Een paar dagen later appt mijn maatje. “We hebben een auto gekocht”, schrijft hij. Hij stuurt me een foto. Het is een klein, goedkoop en verouderd model, maar hij is er blij mee. “Nu kunnen we meer doen”, schrijft hij. Hij is goed ingelezen en weet wat de kosten van het hebben en gebruiken van zo’n ding zijn. Nog voordat ik mijn twijfels over zijn prioriteiten wegens irrelevantie heb verdrongen, komt er een nieuw berichtje. “Als er wat met jou is, dan kun jij mij altijd bellen. Dan kom ik jou helpen of ik breng jou naar de dokter”.

Zo zie je maar. Wat nou als we dit soort initiatieven zouden omarmen? In plaats van deze mensen uit wantrouwen jarenlang driehoog achter op te hokken, kunnen ze ook ingezet worden daar waar hun mogelijkheden liggen, of dat nu met of zonder een geldig diploma is, of dit nu wel of niet precies binnen de wettelijke regelgeving past. Maatschappelijke relevantie loont. Het Instituut Publieke Waarden zou overbodig worden, als we ons als mens weer met elkaar weten te verbinden. Als menselijkheid boven regelgeving gaat.

De wereld zou ervan opknappen.

Michael Jackson: heal the world